Okręg Kaliningradzki, to osamotniona enklawa terytorium Federacji Rosyjskiej, okrążona wokół terytoriami państw należących do NATO. Sojusz Północno Atlantycki, mówiąc oględnie od swego utworzenia w roku 1949, nastawiony był na konfrontację państwem radzieckim. Powstawał pod protektoratem USA z obawy przed agresją ze strony ZSRR i jej sojuszników. Układ Warszawski, w imię prawdy historycznej, powstał później, jako odpowiedź na funkcjonowanie NATO. Związek Radziecki przestał istnieć, jednak niejako z automatu rywalem paktu stała się Federacja Rosyjska. Majsilniejsze militarnie i gospodarczo państwo powstałe na gruzach ZSRR, co kluczowe, dziedziczące jego ogromny potencjał nuklearny. Wzajemne relacje między NATO, a Rosją, na przestrzeni lat, mają jedną cechę stałą tj. stale się pogarszają. NATO przyjmowało w swój skład kolejne kraje, mimo artykułowanych obiekcji Moskwy i zbliżało infrastrukturę wojskową bliżej granic Rosji. USA w 2003 roku wypowiedziało Rosji układu ABM (o ograniczeniu systemów obrony przeciwrakietowej) i wybudowało pod bokiem Rosji instalacje do zestrzeliwania rosyjskich rakiet międzykontynentalnych (jedna w Rumuni druga w Rędzikowie k. Słupska w Polsce). Do tego w 2019, USA wypowiedziało podpisany z Rosją traktat INF – o zakazie broni nuklearnej średniego zasięgu, twierdząc że Rosja złamała jego postanowienia.
Ze swojej strony Rosja drogą wojskowej operacji anektowała w 2014 Krym i wsparła militarnie samozwańcze republiki ludowe na Donbasie . NATO jest też nie w smak, że 2008, w kontrofensywie spacyfikowała wojska Gruzji, atakujące secesjonistów z Osetii Południowej. W tej „miłej atmosferze”, jednym z obszarów konfrontacji pomiędzy Rosją a NATO jest właśnie przedmiotowy Okręg Kaliningradzki. Rosja obawia się jego podboju przez kraje NATO, a kraje NATO w tym Polska obawiają się ataku wojsk Rosji z Okręgu Kalingradzkiego na tzw. „Przesmyk Suwalski”. Jedni i drudzy zbroją się.
Przemożna większość polskiej opinii publicznej jest głęboko przekonana, pod wpływem stałej rusofobicznej propagandy, że Okręg Kaliningradzki nafaszerowany jest rosyjskim wojskiem i w 3 dni zdobędzie ono, jeśli zechce, Warszawę, od czego uchronić nas może tylko bratnia armia Stanów Zjednoczonych.
Spójrzmy zatem obiektywnie, co wiosną 2020 stacjonuje za naszą północną granicą.
Zasadniczą częścią każdej armii są wojska lądowe. „Boga wojny” – artylerię omówiłem w części I, w części II opiszę pozostałe komponenty lądowych jednostek rosyjskich.Z wyłączeniem floty, wojsk OPK, obrony przeciwokrętowej i lotnictwa, co zawrę w części III.
Podstawą obrony, bo na miłość Boską, nie sił zdolnych do ataku na 108 000 armię jednego z kluczowych państw NATO czyli Polskę, jest zbiorczy, świeżo (rok 2016) utworzony korpus armijny.
11 korpus armijny – dowództwo garnizon Kaliningrad
Najważniejszą jednostką korpusu jest 79 Insterburgskaja gwardyjska samodzielna brygada zmechanizowana, odznaczona dwukrotnie orderem Czerwonego Sztandaru oraz orderem Suworowa. Garnizon brygady to miasto Gusiew.
Brygada ta składa się:
- dowództwo,
• 319 batalion piechoty zmechanizowanej;
• 377 batalion piechoty zmechanizowanej;
• 386 batalion piechoty zmechanizowanej;
• 102 batalion pancerny czołgi T-72B
• dywizjon artylerii samobieżnej - 18 szt. haubic kalibru 122 mm 2S1 „Gożdzik”
• dywizjon artylerii samobieżnej – 18 szt. haubic kalibru 152 mm 2S3 „Akacja”
• dywizjon artylerii rakietowej kalibru 122 mm – 18 szt. wyrzutni BM-21 „Grad”
• dywizjon artylerii przeciwpancernej
• dywizjon przeciwlotniczy (wyrzutnie pocisków przeciwlotniczych i artyleria)
• batalion rozpoznawczy;
• batalion saperów
• batalion transportowy;
• batalion remontowo-zaopatrzeniowy;
Rosyjska brygada typu „B” ma łącznie ok. 4500 żołnierzy, 84 czołgi T-72B w batalionie pancernym, 142 Bojowe Wozy Piechoty typu BMP-2, 118 transporterów opancerzonych i wozów dowódczo-sztabowych ( BTR-70 , BTR-80) , 36 haubic samobieżnych kalibru 122 mm i 152 mm, 18 wyrzutni 122 mm „Grad”, 12 przeciwlotniczych zestawów rakietowych 9K330 „TOR”, 8 systemów artyleryjsko rakietowych Tunguska, 6 zestawów „Strzała-10”, ok. 30 zestawów przeciwpancernych pocisków kierowanych PPK „Kornet” na podwoziu gąsienicowym MTLB, 8 zestawów PPK „Kornet” na podwoziu kołowym .
7 Moskiewsko – Miński samodzielny gwardyjski pułk zmechanizowany odznaczony orderami Suworowa i Kutuzowa – garnizon Kaliningrad.
Skład rosyjskiego samodzielnego pułku zmierza do zapewnienia dość wysokiego poziomu autonomii w prowadzeniu operacji wojskowych przez siły jednej formacji. Wykonywanie zadań zarówno ofensywnych, jak i defensywnych przeciwko jednostkom naziemnym wroga. Jednocześnie pułk ma niezbędne środki do ochrony przed bronią chemiczną i biologiczną, może walczyć z wrogimi pojazdami opancerzonymi ze względu na wzmocnienie batalionem czołgów i obecność broni przeciwpancernej, a także ma pewne zdolności obronne przed atakami powietrznymi, dzięki obecności artylerii przeciwlotniczej, MANPADS, systemów obrony powietrznej krótkiego zasięgu.
Pułk składa się: z dowództwa pułku, trzech batalionów zmechanizowanych (jeden na gąsienicowych bojowych wozach piechoty BMP-2 i dwa na transporterach opancerzonych BTR-80) oraz z batalionu czołgów (36 wozów T-72B), dywizjonu artylerii przeciwlotniczej, dywizjonu artylerii haubic, dywizjonu przeciwpancernego, kompanii wsparcia logistycznego, kompanii rozpoznawczej, kompanii inżynieryjno-saperskiej, kompanii remontowej, kompanii medycznej , plutonu żandarmerii.
W skład rosyjskiego batalionu zmechanizowanego wchodzą: trzy kompanie zmechanizowane, jedna bateria moździerzy i trzy plutony wsparcia: przeciwpancerny, granatników i pocisków przeciwlotniczych.
Zmotoryzowany batalion na transporterach opancerzonych BTR liczy 539 personelu wojskowego, 43 transportery opancerzone BTR-82A, 42 inne pojazdy kołowe, trzy automatyczne moździerze 82 mm „Wasiliok”, sześć moździerzy 120 mm „Sani”, sześć wyrzutni przeciwpancernych Fagot 9K111 i dziewięć wyrzutni przeciwpancernych Metis 9K115.
Zmotoryzowany batalion na bojowych wozach piechoty BMP-2 składa się z 462 żołnierzy, 39 BMP-2 (w tym 2 BMP-2K), 42 innych pojazdów, trzech automatycznych moździerzy 82 mm „Wasiliok”, sześciu moździerzy 2S12 „Sani” kalibru 120 mm, sześciu granatników AGS-17.
Razem pułk liczy ok. 1500-2000 żołnierzy, 36 czołgów T-72B, 39 bojowych wozów piechoty BWP-2, 114 transporterów opancerzonych BTR-70 i BTR-80, wspierany jest przez 18 haubic samobieżnych 152 mm 2S3 „Akacja” . Ponadto rosyjski pułk posiada jednostki zabezpieczenia w sile plutonu łączności, i centrum medyczne.
11 samodzielny pułk czołgów – miasto Gusiew
Pod koniec 2018 r. Rosjanie sformowali 11 samodzielny pułk czołgów. Otrzymał on jeden zestaw batalionowy czołgów T-72B3 (31 pojazdów) i jeden zestaw batalionowy bojowych wozów piechoty BMP-2. Dywizjon artylerii pułku został uzbrojony w 18 nowoczesnych haubic samobieżnych kalibru 152 mm 2S19M1 Msta-S. Aby uzyskać pełną obsadę, pułk musi dostać jeszcze dwa zestawy batalionowe czołgów (razem jeszcze 62 czołgi). Póki co, nic na ten temat nie wiadomo.
Jednostki wsparcia rosyjskiego 11 Korpusu Armijnego
- 244 Niemeńska brygada artylerii Czerwonego Sztandaru, odznaczona orderem Suworowa i Kutozowa.
Brygada w swoim składzie posiada:
1. Dywizjon artylerii na podwoziu gąsienicowym kalibru 152 mm „Msta-S” 18 szt.
2. Dywizjon leciwych, holowanych dział dalekonośnych 2A36-„Hiacynt B” 18 szt.
3. Dywizjon leciwych, holowanych dział dalekonośnych 2A36-„Hiacynt B” 18 szt.
4. Dywizjon artyleryjskich wyrzutni rakietowych 122 mm BM-21 „Grad”
5. Dywizjon ciężkich artyleryjskich wyrzutni rakietowych kalibru 300 mm BM-30 „Smiercz” 12 szt.
6. Dywizjon przeciwpancerny 18 pojazdów z kierowanymi pociskami przeciwpancernymi 9K132 „Chrizantema-S”.
152 Warszawska gwardyjska brygada rakietowa Czerwonego sztandaru, odznaczona orderami Lenina, Kutuzowa. Garnizon Miasto Kaliningrad i Czerniacowsk.
To chyba najsłynniejsza jednostka armii rosyjskiej w Kaliningradzie, którą straszą Polaków rodzimi "analitycy" i rusofobiczni propagandziści. Faktycznie brygada ta stanowi swoiste „długie ramię” armii rosyjskiej na tym obszarze. Wyposażona jest w rakiety operacyjno-taktyczne „Iskander-M”. Zasięg rakiet to 500 km, poruszają się one z ogromną prędkością i po zmiennej trajektorii manewrując kierunkiem i wysokością, co uniemożliwia ich zestrzelenie przez jakikolwiek istniejący dziś system przeciwrakietowy. Głowica bojowa "Iskandera" przenosi ładunek o masie 450 kg i może być to głowica burząca, z podpociskami, a może specjalna (jądrowa).
Celem rakiet owej brygady wg specjalistów jest unieszkodliwienie, w przypadku wojny z USA, amerykańskiej bazy systemu przeciwrakietowego w Rędzikowie. Jednak nie tylko budowana wielkim kosztem baza amerykańska może zostać zniszczona. W zasięgu „Iskanderów-M” 152 brygady jest główny port Polskiej Marynarki Wojennej na Oksywiu, oraz lotniska: w Babich Dołach, w Gdańsku, Pruszczu Pomorskim, Modlinie, Bydgoszczy i Okęciu. Bazy myśliwców MiG-29 w Mińsku Mazowieckim i w Malborku. Sięgną one też amerykańskiej i polskiej bazy lotniczej w Powidzu, oraz lotnisk naszych polskich F-16 w Krzesinach i Łasku. Rosjanie wybudowali w Okręgu Kaliningradzkim nowe specjalne, umocnione magazyny, w ocenie wielu analityków przygotowane do magazynowania głowic jądrowych. W przypadku powstania napięcia międzynarodowego, szybko drogą lotniczą są wstanie przerzucić owe głowice do Kaliningradu, albo po prostu te głowice już tam są.
Tak czy inaczej, 152 gwardyjska brygada rakietowa i jej 12 samobieżnych wyrzutni są celem ner 1 dla atakujących sił NATO, a zarazem obiektem nr 1 dla rosyjskich sił przeciwlotniczych, przeciwrakietowych oraz lądowych, który należy za wszelką cenę osłonić i pozwolić przeprowadzić atak odwetowy. Brygada pełni rolę swego rodzaju "straszaka", może zadać bolesne ciosy, ale starcia wojennego nie rozstrzygnie.
22 samodzielny gwardyjski pułk przeciwlotniczy wojsk lądowych – miasto Kaliningrad
Pułk zapewnia osłonę przeciwlotnicza korpusu i wyposażony jest w 18 najnowocześniejszych samobieżnych przeciwlotniczych systemów rakietowych krótkiego zasięgu „TOR-M2”. Przezbrojenie pułku nastąpiło późna jesienią 2019roku. System przeciwlotniczy TOR-2M pozwala wykrywać cele w odległości 25 km, niszczyć w odległości od 16 km do 1 km od wyrzutni. Na pojeździe znajduje się 16 rakiet. Wyrzutnia może ostrzeliwać równocześnie 4 cele. System rakiet przeciwlotniczych krótkiego zasięgu Tor-M2 gwarantuje prawie stuprocentowe zniszczenie każdego rodzaju samolotu i dronów, a także amunicji o wysokiej precyzji, w tym pocisków manewrujących i bomb kierowanych. Tor-M2 przechwytuje małe cele za pomocą silnego sygnału stacji radarowej. Wśród systemów obrony przeciwlotniczej krótkiego zasięgu Tor-M2 nie ma na świecie jakiegokolwiek konkurenta. Nikt nie opracował systemu p-lot o tak doskonałych parametrach.
System TOR-M2 różni się od poprzednika też tym, że może prowadzić ogień w marszu. Osłania kolumnę pojazdów w ruchu. Warto pamiętać, że system TOR został udanie przetestowany broniąc rosyjskiej bazy Chmejmim w Syrii przed atakami dronów i pocisków rakietowych wystrzeliwanych przez syryjskich rebeliantów.
46 samodzielny batalion rozpoznawczy
O jednostce tej niewiele wiadomo, można tylko zrekonstruować jego prawdopodobny skład na podstawie struktury batalionów rozpoznawczych aktualnie formowanych w armii rosyjskiej.
Dowódcą batalionu jest oficer w stopniu podpułkownika, który dysponuje plutonem łączności z wozami gąsienicowymi (KSzM R-149BMRG 2) i kołowymi (GAZ-233014 1, KamAZ-4350 1) z odpowiednią aparaturą łączności i komunikacji.
Współczesny rosyjski batalion rozpoznawczy nie jest już wyposażony w ciężki gąsienicowy sprzęt typu BMP-R. To nie jest liniowa jednostka rozpoznania i walki. Zwiadowcy mają wysokomanewrowy sprzęt kołowy typu wozy „Tigr” . Batalion składa się z trzech kompanii: rozpoznawczej, rozpoznania technicznego i rozpoznania radioelektronicznego.
- Kompania rozpoznawcza
Razwiedywatielnaja rota składa się z dowództwa oraz 3 plutonów po 3 drużyny w każdym. W kompanii rozpoznawczej etatowo znajduje się 10 GAZ-233014 Tigr i 1 KamAZ-4350. Kompania liczy ok. 80 oficerów i żołnierzy uzbrojonych w kaemy PKP, karabiny wyborowe SWD-S i specjalne WSS oraz granatniki RPG-7W2. Środki rozpoznania stanowią termowizory (TPN-1 6), laserowe przyrządy rozpoznawcze (LPR-2 10) oraz stacje bliskiego rozpoznania typu SBR-5M/Fara-WR).
- kompania rozpoznania technicznego
Składa się z dowództwa i dwóch plutonów - rozpoznawczego (obserwacyjnego) oraz środków rozpoznania technicznego. Kompania liczy ok. 40 ludzi, środkami transportu są wozy GAZ-233014 (6) i KamAZ-4350 (3), a środkami rozpoznania technicznego 2 radary obserwacyjne pola walki typu PSNR-8 (1Ł120). Do wybranych jednostek rozpoznawczych docierają już zmodernizowane radary PSNR-8M (1Ł120M), m.in. z cyfrowymi podzespołami w bloku radaru (wykrycie dużego celu z ok. 30 km, masa elementów kompletu 62 kg).
- Kompania rozpoznania radioelektronicznego
Jest to de facto pododdział wywiadu sygnałowego, który jest ciężkim elementem batalionu, gdyż w jego skład wchodzi system R-381T Taran zainstalowany na MT-LBu (zakres pracy od 1.5 do 1000 MHz, zasięg 40 km dla sygnałów z ziemi i 100 km z powietrza). Kompania składa się organizacyjnie z dowództwa oraz 3 plutonów. Łącznie w kompanii znajduje się ok. 70 oficerów i żołnierzy oraz m.in. 7 transporterów MT-LBu z systemami rodziny R-381T (wersje T1, T2 i T3).
Kompania BSL - wyposażona w drony Orłan-10 produkowane przez firmę Specjalnyj Technołogiczeskij Centr z Sankt Petersburga.. Orłan-10 ma masę 18 kg i możliwość prowadzenia patrolu powietrznego w czasie do 10 godzin, wymienne wyposażenie to kamera TV lub termowizyjna, cyfrowy aparat fotograficzny, czy aparatura przeznaczona do przechwytywania łączności komórkowej.
69 samodzielny Mohylowski morski pułk inżynieryjny Gwardii odznaczony orderem Kutuzowa garnizon miasto Gwardiejsk.
69 Samodzielny Gwardyjski Pułk Inżynieryjny sformowano w 2014 r. na bazie trzech samodzielnych dotąd batalionów inżynieryjnych (127 samodzielny zmotoryzowany batalion inżynieryjny, 37 samodzielny batalion inżynieryjno-saperski, 73 samodzielny batalion pontonowo-mostowy).
Pułk jest w stanie w pełni zabezpieczyć potrzeby floty i wojsk brzegowych w zakresie prac inżynieryjno-saperskich. Jako jednostka wyższego szczebla pułk jest bardziej efektywny niż pojedyncze bataliony, chociażby dzięki możliwościom formowania kompanijnych czy batalionowych taktycznych grup zadaniowych.
319 samodzielny batalion żandarmerii drogowej – miasto Czerniachowsk
Jest to jednostka łącząca funkcję żandarmerii, jednostki kierowania ruchem drogowym i zapewnienia bezpieczeństwa przepraw, mostów i ruchu drogowego. Do jej zadań należy np. zwalczanie wrogich grup dywersyjnych próbujących zakłócić ruch na arteriach drogowych za linią frontu. Zapewnianie bezpieczeństwa mostom , wiaduktom tunelom, dworcom itp.
1488 samodzielny batalion samochodowy - garnizon Kaliningrad
Typowa jednostka transportowa, wyposażona w samochody ciężarowe КамАЗ-53501 i КамАЗ-65115 oraz Урал-43202-01. Pojazdy maja dostarczać ładunki wojskowe, amunicję, paliwo i wodę jednostkom frontowym.
Samodzielna białostocka gwardyjska brygada piechoty morskiej odznaczona orderem Suworowa i Aleksandra Newskiego .Stacjonuje z Bałtyjsku.
Bezpośrednio dowództwu Floty Bałtyckiej podlega 336 Samodzielna Brygada Piechoty Morskiej, która będąc jednostką desantową nie wchodzi w skład 11 Korpusu Armijnego Wojsk Nadbrzeżnych.
Na wyposażeniu tej elitarnej jednostki znajdują się kołowe transportery opancerzone BTR-80 i BTR-82A, samobieżne haubice 2S1 Goździk kalibru 122 mm, artyleryjskie wyrzutnie rakietowe BM-21 kalibru 122 mm, samobieżne zestawy przeciwpancerne 9P148 Konkurs.
Dowództwo 336 brygady - Bałtyjsk
o kompania snajperów
o kompania desantowo szturmowa
o kompania łączności
o bateria przeciwpancernych rakiet kierowanych 9P148 Konkurs.
o kompania miotaczy ognia
o kompania desantowa wojsk inżynieryjnych
o kompania wsparcia technicznego i zaopatrzenia
o kompania bezpilotowców „Orłan-10”
o kompania medyczna
o pluton żandarmerii
o batalion czołgów prawdopodobnie na etapie formowania!
· 877 samodzielny batalion morskiej piechoty
· 879 samodzielny batalion desantowo szturmowy
· 884 samodzielny batalion piechoty morskiej
· 724 samodzielny batalion rozpoznawczy
· 1612 samodzielny dywizjon artylerii samobieżnej 18 szt. 2S1 „Goździk”
· 1592 samodzielny dywizjon artylerii samobieżnej 18 szt. 2S1 „Gożdzik”
· 1618 samodzielny przeciwlotniczy dywizjon artyleryjsko-rakietowy
Szacunkowa ilość uzbrojenia: BTR-82A – 96 szt. . BTR-80 – 64 szt., czołgi T-72B3 – 31 szt. (prawdopodobnie planowane) , działa 2S1 „Goździk” – 18 szt, 2S9 „Nona” – 24 szt. , BM-21 „Grad” – 18 szt. ZSU-„Tunguzka” – 12 szt. , „Strieła-10” – 8 szt. Razem ok. 4000 żołnierzy.
W ocenie ogólnowojskowej jest to niewątpliwie jednostka dobrze wyszkolonych żołnierzy, jednak ze względu na desantowe wyposażenie, jest to po prostu jednostka lekkiej piechoty. Wprawdzie brygadę przezbrojono na nowoczesne transportery BTR-82A co zwiększyło siłę jej ognia, to jednak artyleria wyposażona w lekkie, leciwe „Goździki” i brak czołgów i silnej obrony p-panc, sprawia że przydatność tej jednostki jest ograniczona. Dopiero planowane wzmocnienie brygady batalionem czołgów T-72B3, w związku zmianą struktury brygad piechoty morskiej, uczyni ją związkiem bardziej uniwersalnym. 61 brygada piechoty morskiej Floty Oceanu Spokojnego FR otrzymała już swój batalion czołgów i jest on wyposażony w pojazdy T-80BW.
Możliwości amfibijne współczesnej rosyjskiej Floty Bałtyckiej są cieniem epoki radzieckiej, stąd prawdopodobieństwo wielkiego desantu brygady na polskie, czy duńskie wybrzeże są nikłe. Taktyczny desant powietrzno-morski batalionu czy dwóch byłby misją samobójczą, acz teoretycznie możliwą. Pośrednio obecność 336 brygady i sił desantowych Floty Bałtyckiej wymusza na Wojsku Polskim, obowiązek zabezpieczenia wybrzeża Bałtyku. Wiąże to niejako 12 dywizję zmechanizowaną w Szczecinie i jej brygady dyslokowane na Pomorzu Zachodnim z obszarem stacjonowania, bo inaczej to port w Szczecinie, Dziwnowie, Kołobrzegu czy Ustce i Dziwnowie mogą znaleźć się w rękach rosyjskiej piechoty morskiej. A z Kołobrzegu jest np. tylko 50 km do Świdwina i potężnej 21 bazy lotnictwa taktycznego, na której stacjonować mają polskie F-35. Kompania transporterów BTR-82A jadąc z Kołobrzegu przez Gościno i Sławiborze będzie tam w ciągu godziny.
I to są zasadniczo wszystkie główne jednostki wojsk lądowych armii rosyjskiej w Okręgu Kaliningradzkim. Przypomnijmy zatem, jest to brygada zmechanizowana, pułk zmechanizowany i niepełny, posiadający 1/3 stanu etatowych czołgów, pułk pancerny oraz brygada lekkiej piechoty (336 brygada piechoty morskiej). Jednostki te wspiera brygada artylerii, batalion rozpoznawczy, batalion żandarmerii i pułk saperów, a osłania pułk przeciwlotniczy. No, jest oczywiście „długie ramię” 152 gwardyjska brygada rakietowa z 12 wyrzutniami „Iskander-M” .
Dla porównania trzonem Wojska Polskiego są 4 dywizje ogólnowojskowe: 3 dywizje zmechanizowane (12, 16, 18 ) i 1 dywizja pancerna (11), oraz brygady – powietrznodesantowa (6), kawalerii powietrznej (25) i Strzelców Podhalańskich (21). Każda polska dywizja składa się z 3 brygad. Zgrubnie licząc mamy 16 brygad , Rosjanie dwie brygady i dwa pułki. Kto tu zatem komu zagraża? No, ale straszyć można, od TVP po TVN i niezawodną Gazetę Wyborczą, bo kto przeczyta np. ten artykuł i rzetelną analizę.
W części III przeanalizujemy znajdujące się w Okręgu Kaliningradzkim rosyjskie siły przeciwlotnicze, przeciwokrętowe, lotnictwo i dość rozbudowane tu jednostki Walki Radiowo Elektronicznej. Stworzyli bowiem Rosjanie w Okręgu Kaliningradzkim dość rozbudowany, defensywny, obszar antydostępowy podobny jak na Półwyspie Krym.